Służebności są obciążeniem cudzej nieruchomości, mającym na celu zwiększenie użyteczności innej nieruchomości (służebności gruntowe) albo zaspokojenie określonych potrzeb oznaczonej osoby fizycznej (służebności osobiste). Dlatego podmiotowi uprawnionemu z tytułu służebności przysługuje wolność prawnie chroniona korzystania z rzeczy, której zakres mogą określać umowa, decyzja administracyjna lub orzeczenie sądu, uzupełnione klauzulą zasad współżycia społecznego i miejscowych zwyczajów (por. art. 287 KC). Ustawodawca dopuszcza bogatą mozaikę zróżnicowanych uprawnień w konkretnych stosunkach indywidualnych, uszczegóławianych przy ich ustanowieniu (zob. szerzej M. Warciński, Służebności, s. 78 i n.; B. Bladowski, A. Gola, Służebności, s. 30 i n.). Wszystkie inne podmioty, którym nie przysługuje prawo do tej samej nieruchomości w podobnym zakresie, zobowiązane są do nieingerowania w korzystanie z nieruchomości obciążonej przez uprawnionego z tytułu służebności. Droga konieczna to służebność, która umożliwić dostęp do drogi publicznej, a więc drogi krajowej, wojewódzkiej, powiatowej, gminnej, a także wewnętrznej (zob. W. Szydło, Umowa o budowę, s. 100 i n.; tenże, Prawnorzeczowy status, s. 118 i n.). Daje on zatem możliwość przechodzenia lub przejazdu przez cudzą nieruchomość, celem dotarcia do drogi publicznej, często wbrew woli właściciela nieruchomości obciążonej. Artykuł 145 KC przewiduje możliwość ustanowienia drogi koniecznej, jeśli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich (w tym do budynków mieszkalnych i użytkowych związanych z nieruchomością niemającą dostępu do nich, jak spichlerze, silosy, instalacje przemysłowe, urządzenia techniczne, oczyszczalnie ścieków, zbiorniki wolnostojące itp.). Ustanowienie służebności drogowej możliwe jest zatem w warunkach kompletnego braku dostępu do drogi albo w przypadku istniejącego dostępu, lecz uznanego za nieodpowiedni, na tle konkretnego stanu faktycznego. W literaturze podkreśla się, że przesłanką roszczenia jest brak prawnie zagwarantowanego dostępu do drogi publicznej. Stąd możliwe będzie dochodzenie roszczenia, posiadając wyłącznie dostęp prekaryjny, dostęp oparty na czasowym stosunku obligacyjnym, czy także dostęp oparty na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia mogącego prowadzić do zasiedzenia służebności na podstawie art. 292 KC. Ustalenie czy nieruchomość gruntowa wraz z zabudowaniami ma odpowiedni dostęp do drogi publicznej, zależy od konkretnego stanu faktycznego i jego oceny przez sąd. Nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej może polegać nie tylko na jego braku, lecz także na tym, że pomimo fizycznego dostępu do drogi publicznej jest ona przez znaczną część roku nieprzejezdna lub przejazd nią jest utrudniony ze względu na zły stan techniczny (por. uchw. SN z 14.8.1985 r., III CZP 44/85, OSN 1986, Nr 7–8, poz. 106; zob. także post. SN z 7.3.2007 r., II CSK 482/06,; post. SN z 31.1.2007 r., II CSK 421/06). Wartość służebności drogi koniecznej określono jako funkcję wartości części nieruchomości obciążanej, na której jest wykonywane to ograniczone prawo rzeczowe. W wycenie uwzględniono, że ustanowienie służebności drogi koniecznej wpłynie tylko na zmianę wartości części gruntu nieruchomości obciążonej, na której prawo to będzie wykonywane i nie wpłynie na zmianę użyteczności części nieruchomości obciążanej, na której służebność nie będzie wykonywana. Ustanawiana służebność drogi koniecznej ma powstać w trybie art. 145 Kodeksu Cywilnego, gdyż stanowi tzw. „drogę konieczną”. Interes społeczno-gospodarczy. Przy przeprowadzaniu służebności drogowej należy uwzględniać, zgodnie z treścią art. 145 § 3 KC, interes społeczno-gospodarczy. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno bowiem nastąpić przy uwzględnieniu potrzeb nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej, ale z jak najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić (zob. post. z 13.2.1985 r., III CRN 311/84). Uwzględnienie interesu społeczno-gospodarczego przy ustanawianiu służebności drogi koniecznej oznacza, że należy starać się tak wytyczyć drogę konieczną, aby nie była ona zarzewiem konfliktów i przyszłych sporów pomiędzy sąsiadami (zob. post. SN z 21.3.1983 r., III CRN 14/83, OSP 1983, Nr 12, poz. 259; post. SN z 13.2.1985 r., III CRN 311/84). Klauzula ta nakazuje wszechstronne i wnikliwe rozważenie całokształtu okoliczności sprawy celem dokonania prawidłowej, niebudzącej wątpliwości oceny, czy naprawdę istnieje i na ile jest rzeczywista potrzeba ustanowienia służebności drogowej, np. wyjęcia spod uprawy pasa użytków rolnych i przeznaczenia go na drogę (por. post. SN z 13.7.1965 r., III CR 120/65, OSNPG 1966, Nr 5–6, poz. 21; post. SN z 11.3.1970 r., III CRN 36/70, OSN 1970, Nr 11, poz. 207). Przy określeniu wartości służebności uwzględniono zapisy art. 244-305 Kodeksu Cywilnego, w myśl których służebność gruntowa jest obciążeniem jednej nieruchomości (obciążonej, służebnej) na rzecz właściciela innej nieruchomości (władnącej) prawem, którego treść polega, bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań, bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności. Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub oznaczonej jej części, co ma zastosowanie w przedmiotowej sytuacji. Zakres służebności gruntowej i sposób jej wykonywania oznacza się, w braku innych danych, według zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych. W braku odmiennej umowy obowiązek utrzymywania urządzeń potrzebnych do wykonywania służebności gruntowej obciąża użytkownika wieczystego nieruchomości władnącej. Służebność gruntowa wygasa po upływie 10 lat niewykonywania, nadejścia terminu, na który została ustanowiona, wskutek nabycia na własność gruntu obciążonego służebnością, przez właściciela nieruchomości władnącej. Może być również zniesiona na podstawie orzeczenia Sądu lub za wynagrodzeniem oraz w trybie wywłaszczenia. Służebność gruntowa może być także zniesiona, gdy utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie. Na podstawie zapisów § 38 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzania operatu szacunkowego: Czynniki mające wpływ na wartość wycenianej służebności drogi koniecznej: Zapisy art. 45 Kodeksu Cywilnego, dotyczące drogi koniecznej wskazują na konieczność urządzenia odpowiedniego dostępu nieruchomości służebnej do drogi publicznej, czyli takiego który uwzględnia potrzeby nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej. Mówiąc inaczej, jeżeli jest niemożliwym, aby nieruchomość służebna miała taki dostęp do drogi publicznej, który umożliwi ustanowienie służebności dla nieruchomości władnącej, to taka służebność nie może powstać. Trzeba też pamiętać, że drogę konieczną należy przeprowadzić z najmniejszym obciążeniem gruntów nieruchomości obciążanej zgodnie z rzymska zasadą: servitutibus civiliter utendum est – służebność należy wykonywać w sposób oględny, tj. przy maksymalnym poszanowaniu uprawnień właściciela nieruchomości obciążonej. Warto tu również wspomnieć o innych zasadach prawa rzymskiego odnoszących się do służebności gruntowych: Potrzeba ustanowienia drogi koniecznej jest następstwem czynności prawnej to jest decyzji zwrotowej dotyczącej nieruchomości obciążonej. cdn.Pojęcie służebności.
Pojęcie drogi koniecznej.
Przesłanki roszczenia o ustanowienie drogi koniecznej.
Treść roszczenia.
Nieodpowiedni dostęp do drogi publicznej.
Kodeks Cywilny w art. 145 podaje zapisy dotyczące drogi koniecznej:
